Rafał Krzysztof Ganowski
Jakie wolności konstytucyjne przedsiębiorców narusza lockdown?
W dniu 22 kwietnia 2020r. pewien fryzjer, czyli pan H. L., w swoim zakładzie fryzjerskim w Prudniku dokonywał strzyżenia klienta. Nagle do zakładu weszła Policja. Jak twierdzą policjanci w swojej notatce służbowej – w chwili podjęcia interwencji pan H. L., jak i jego klient, nie stosowali się do obowiązku zakrywania ust i nosa. Według policjantów – zachowanie fryzjera naruszało przepisy prawa dotyczące “przemieszczania się osób” oraz “innego zachowania”, czyli “zakazu prowadzenia działalności związanej z fryzjerstwem i pozostałymi zabiegami kosmetycznymi oraz obowiązku zakrywania przy pomocy odzieży lub jej części, maski, maseczki albo kasku ochronnego ust. i nosa w obiektach handlowych i usługowych”. Policjanci następnie przekazali swoją notatkę służbową do Sanepidu. Na podstawie treści tej notatki urzędowej Policji Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Prudniku, czyli organ I instancji Sanepidu, nałożył na fryzjera 10 tysięcy złotych kary pieniężnej. Od tej decyzji odwołał się więc nasz fryzjer do organu II instancji, czyli do Opolskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Opolu, który jednak utrzymał w mocy decyzję Sanepidu I instancji. Dlatego też pan H. L. złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu i sprawę wygrał. Jednak – co najważniejsze – wyrok ten, choć nieprawomocny, odbił się szerokim echem w całej Polsce. Wyrok ten bowiem nie pozostawił „suchej nitki” na władzy wskazując, że rządowy lockdown został wprowadzony bezprawnie, i podważając jednocześnie wysokie kary nakładanych na przedsiębiorców przez Sanepid.
Dziś chciałbym Wam w możliwie jak najprostszy sposób przedstawić, co tak naprawdę zawiera słynny wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) w Opolu z dnia 27.10.2020 r. (sygn. akt II SA/Op 219/20), który został wydany w głośnej sprawie fryzjera z Prudnika. Wprawdzie samo uzasadnienie tego wyroku jest bardzo trudne i napisane mało zrozumiałym językiem dla przeciętnego Polaka, ale postaram się to Wam skrócić i wyjaśnić najistotniejsze rzeczy.
Wskazanie Wam najistotniejszych argumentów uzasadnienia tego przełomowego wyroku może być bowiem bardzo istotne dla wszystkich przedsiębiorców walczących w tych ciężkich czasach o prawo do godnego życia i prowadzenia własnej firmy. Orzeczenie to jest bowiem druzgocące dla dotychczasowej działalności Państwa Polskiego.
Co zatem zawiera ten wyrok i jakie są najważniejsze tezy?
(1) Sąd umorzył postępowanie, bo przedsiębiorca prowadząc salon fryzjerski nie naruszył prawa
„Przeprowadzona przez ten Sąd kontrola legalności zaskarżonej decyzji Sanepidu o nałożeniu na fryzjera 10 tysięcy złotych kary pieniężnej wykazała, że wniesiona przez pana H. L. skarga zasługuje na uwzględnienie. […] Jeżeli nie nastąpiło naruszenie prawa podlegające karze pieniężnej, to nie jest możliwe dalsze prowadzenie postępowania administracyjnego w przedmiocie jej nałożenia i postępowanie administracyjne należało umorzyć w całości”.
(2) Aby móc legalnie ograniczyć wolność działalności gospodarczej polskie władze musiałyby wprowadzić stan klęski żywiołowej, czego nie uczyniły
„Konstytucja RP przewiduje zupełnie inny mechanizm działania władzy wykonawczej i ustawodawczej niż zrobiły to polskie władze. Na podstawie art. 232 Konstytucji RP – w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.
Zgodnie zaś z art. 233 ust. 3 Konstytucji RP, ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w: art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku)”.
(3) Polskie władze nie mogły ograniczać swobód obywatelskich wprowadzanych w formie rozporządzeń bez ogłaszania stanu klęski żywiołowej
„W myśl art. 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1897) stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych oraz w celu ich usunięcia. Przez katastrofę naturalną rozumie się zdarzenie związane z działaniami sił natury m.in. masowe występowanie chorób zakaźnych ludzi (art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy o stanie klęski żywiołowej). Zakres dopuszczalny ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej został natomiast szczegółowo wymieniony w art. 21 ust. 1 ustawy o stanie klęski żywiołowej. Rząd zrezygnował jednak z formalnego i przewidzianego w art. 232 Konstytucji RP wprowadzenia stanu klęski żywiołowej. Uznał, że przyznane mu zwykłe środki konstytucyjne w rozumieniu art. 228 ust. 1 Konstytucji są wystarczające, aby opanować istniejący stan epidemii. Dlatego do uregulowań prawnych dotyczących ograniczeń praw i wolności człowieka i obywatela mają zastosowanie wszystkie konstytucyjne i legislacyjne zasady, obowiązujące poza regulacjami właściwymi dla stanów nadzwyczajnych z Rozdziału XI Konstytucji RP. W związku z tym w celu wprowadzenia ograniczeń wolności i praw człowieka nie można powoływać się na nadzwyczajne okoliczności, uzasadniające szczególne rozwiązania prawne oraz okolicznościami tymi nie można usprawiedliwiać daleko idących ograniczeń swobód obywatelskich wprowadzanych w formie rozporządzeń”.
(4) Polskie władze nie mogły za pomocą rozporządzenia regulować podstawowych konstytucyjnych wolności i praw
„Przy ograniczaniu konstytucyjnych praw i wolności na podstawie art. 31 ust. 3 Konstytucji RP kompletność i szczegółowość regulacji ustawowej musi być znacznie zwiększona. Dlatego należy podkreślić, że przepisy stanowione na poziomie rozporządzenia, oprócz tego, że nie mogą regulować podstawowych konstytucyjnych wolności i praw, muszą także spełniać warunki określone w art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. Rozporządzenie musi w związku z tym zostać wydane przez organ wskazany w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. […] Z powyższymi regułami zerwano jednak wprowadzając przepisy związane z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem epidemii wywołanej wirusem SARS -CoV-2. Całość ograniczeń wolności i praw została przeniesiona z ustawy do rozporządzenia. Byłoby to dopuszczalne w przypadku ogłoszenia stanu klęski żywiołowej. Art. 21 i art. 22 ustawy o stanie klęski żywiołowej określa bowiem niezbędne ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w przypadku wystąpienia stanu klęski żywiołowej. Z kolei art. 5 ust. 2 ustawy o stanie klęski żywiołowej pozwala Radzie Ministrów określić w rozporządzeniu, w zakresie dopuszczonym art. 21 i art. 22, rodzaje niezbędnych ograniczeń praw i wolności. […] Zamiast tego prawodawca wydał akty prawne rangi rozporządzenia, czyli akty rangi niższej niż ustawa , po to aby ograniczać w czasie epidemii podstawowe wolności i prawa człowieka”.
(5) Władze – choć formalnie nie ogłosiły stanu klęski żywiołowej – jednak faktycznie bez podstawy konstytucyjnej wprowadziły takie ograniczenia wolności i praw człowieka, jakby rzeczywiście go ogłosiły
„Przyjęta technika legislacyjna nowelizacji ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2000 r. poz. 374 ze zm.) i kolejnymi ustawami, nie polegała na wprowadzeniu ograniczeń w zakresie korzystania z praw i wolności jednostki poprzez przyjęcie stosownych merytorycznych rozwiązań ustawowych przewidujących takie ograniczenia wraz z możliwością regulowania bardzo szczegółowych zagadnień technicznych na poziomie rozporządzenia. Polegała ona wyłącznie na wyposażeniu wprost Rady Ministrów w kompetencję do wprowadzania takich ograniczeń, bez dostatecznego zawarcia kompetencji w samej ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. […] Wskazane powyżej ograniczenia, nakazy i zakazy stanowią powtórzenie ograniczeń wolności i praw człowieka określonych w art. 21 ust. 1 ustawy o stanie klęski żywiołowej. W związku z tym podjęte działania legislacyjne stworzyły taki stan prawny w zakresie ograniczenia wolności i praw człowieka, który w istocie odpowiada regulacjom obowiązującym w stanie klęski żywiołowej, choć stan ten nie został wprowadzony. Wywołuje to jednak te konsekwencje, że złagodzone, właściwe dla stanów nadzwyczajnych, konstytucyjne warunki umożliwiające ograniczenia wolności i praw człowieka nie mogą mieć zastosowania w tym przypadku”.
(6) Kiedy według Konstytucji RP dopuszczalne jest wprowadzanie ograniczeń podstawowych wolności i praw jednostki?
„Dlatego konstytucyjnie dopuszczalne jest wprowadzanie tych ograniczeń tylko w ustawie, z zachowaniem zasady proporcjonalności określonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a nie w art. 228 ust. 5 Konstytucji RP, bez naruszenia istoty danego konstytucyjnego prawa lub wolności i z zachowaniem wszelkich relacji zachodzących pomiędzy ustawą a rozporządzeniem opisanych w art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. […] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r., wydane na podstawie art. 46a i art. 46b pkt 1-6 i 8-12 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi nie spełnia konstytucyjnego warunku jego wydania na podstawie upoważnienia ustawowego zawierającego wytyczne dotyczące treści aktu wykonawczego. Ustawodawca w treści wskazanych wyżej upoważnień ustawowych nie zawarł wskazówek dotyczących materii przekazanej do uregulowania w kwestionowanym rozporządzeniu. […] W konsekwencji podejmowana w tym zakresie samoistna działalność prawotwórcza doprowadziła do objęcia regulacjami rozporządzenia materii ustawowej i naruszenia szeregu podstawowych wolności i praw jednostki, w tym wolności działalności gospodarczej z art. 22 Konstytucji. Zgodnie z tym artykułem ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny”.
(7) Polskie władze mogły jedynie czasowo ograniczyć możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, a faktycznie jej zakazały
„Wprowadzone zostały czasowe ograniczenia prowadzenia przez przedsiębiorców w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców określonej w tych przepisach działalności sprowadzające się w istocie do zakazu tej działalności. Taką regulację zawiera rozporządzenie z dnia 19 kwietnia 2020 r. i zawierały także poprzedzające je rozporządzenia Rady Ministrów: z dnia 31 marca 2020 r. (Dz.U. 2020 r. poz. 566 ze zm.), i z dnia 10 kwietnia 2020 r. (Dz.U. 2020 r. poz. 568), którymi także wprowadzano ograniczenia działalności gospodarczej, jednocześnie ustalając, że ograniczenia polegają na całkowitym zakazie prowadzenia określonej tam szczegółowo działalności gospodarczej. […] Żaden przepis upoważnień ustawowych zawartych w art. 46 ust. 4 i art. 46b ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi nie zawiera umocowania do określania w rozporządzeniu zakazów prowadzenia działalności gospodarczej. Rada Ministrów upoważniona była wyłącznie do wprowadzenia rozporządzeniem ograniczeń w zakresie korzystania z wolności działalności gospodarczej. W tym więc zakresie kontrolowane rozporządzenie zostało wydane bez upoważnienia ustawowego, nie wykonuje też ustawy, gdyż wprowadza do systemu prawnego treści nieznane ustawie, w tym przypadku wprowadza nieznany ustawie zakaz prowadzenia działalności gospodarczej ze względu na stan epidemii. Dlatego też w tej części opisane rozporządzenie narusza 92 ust. 1 Konstytucji RP, nie spełniając też konstytucyjnych warunków wymaganych dla relacji zachodzących pomiędzy ustawą a rozporządzeniem. […] Wprowadzany kolejnymi rozporządzeniami od 31 marca 2020 r., w tym rozporządzeniem z 19 kwietnia 2020 r., zakaz wykonywania określonych w nich rodzajów działalności gospodarczej z całą pewnością wkracza w istotę wolności działalności gospodarczej określonej art. 22 Konstytucji RP. Prawodawca może ingerować w ową istotę konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej, jednak, aby to było możliwe musi działać przy użyciu środków przewidzianych przez Konstytucję RP. Zakaz naruszania istoty wolności i praw konstytucyjnych nie ma, co do zasady zastosowania w stanach nadzwyczajnych, poza wyjątkami, o których mowa w art. 233 ust. 1 Konstytucji RP. Wśród tych wyjątków nie ma wolności działalności gospodarczej. Z art. 233 ust. 3 Konstytucji RP wynika natomiast wprost, że ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolność działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji RP)”.
(8) Podsumowanie – dlaczego Sąd wydał wyrok korzystny dla fryzjera?
„O ile oceniane zakazy, nakazy i ograniczenia były merytorycznie uzasadnione, o tyle tryb ich wprowadzenia, doprowadził do naruszenia podstawowych standardów konstytucyjnych i praw w zakresie wolności działalności gospodarczej. Dlatego stosując konstytucyjną zasadę z art. 178 Konstytucji RP (zasada podlegania sędziów w sprawowaniu urzędu tylko Konstytucji oraz ustawom), Sąd odmówił zastosowania kontrolowanego rozporządzenia Rady Ministrów z 19 kwietnia 2020r., czego nie mogły uczynić – przy orzekaniu – skarżone organy administracji publicznej. […] Reasumując, warunkiem konstytucyjnym umożliwiającym ingerencję w istotę wolności działalności gospodarczej jest uczynienie tego w jednym ze stanów nadzwyczajnych opisanym w Konstytucji RP. W sytuacji, gdy nie doszło do wprowadzenia któregokolwiek z wymienionych w Konstytucji RP stanów nadzwyczajnych, żaden organ państwowy nie powinien wkraczać w materię stanowiącą istotę wolności działalności gospodarczej”.
Adw. Rafał Krzysztof Ganowski
Źródło: Blog adw. Rafała Krzysztofa Ganowskiego
KRÓTKI PORADNIK PRAWNIKA
krotkiporadnikprawnika.pl
[su_button url=”https://krotkiporadnikprawnika.pl” target=”blank” style=”soft” background=”#178065″ color=”#faf8f8″ size=”6″ wide=”yes” center=”yes” desc=”Blog prawniczy adw. Rafała Ganowskiego”]ODWIEDŹ WITRYNĘ KRÓTKI PORADNIK PRAWNIKA[/su_button]
[su_button url=”http://rafaeldelviaje.com/blog/category/blog/” target=”blank” style=”soft” background=”#f6b639″ color=”#faf8f8″ size=”6″ wide=”yes” center=”yes” desc=”Blog podróżniczy adw. Rafała Ganowskiego”]PASJE ADWOKATÓW – RAFAEL z PODRÓŻY[/su_button]