Życie wieczne - najokrutniejsza kara dla człowieka

Nie wierzę w życie wieczne, a nawet uważam, że to, iż życia wiecznego nie ma, jest dla nas zbawienne – mówi prof. dr hab. Ireneusz Ziemiński z Instytutu Filozofii i Kognitywistyki Uniwersytetu Szczecińskiego, laureat Nagrody im. ks. Józefa Tischnera.

Agata Szczygielska-Jakubowska: Wszyscy chcielibyśmy żyć wiecznie, mamy nadzieję na nieśmiertelność, największe religie świata, systemy filozoficzne, mity założycielskie cywilizacji konstruowane są w oparciu o obietnice życia po śmierci i wyobrażenia, jak ono może wyglądać… Dlaczego zatem życie wieczne jednak nie jest dla nas dobre?

Prof. Ireneusz Ziemiński: – Z prostego powodu: jeśli życie miałoby być wieczne, musiałoby być również wiecznym cierpieniem. Gdyby bowiem po śmierci miała nas czekać jakaś forma nieba, zbawienia, obcowania z Bogiem czy świętymi, to musielibyśmy pamiętać nasze doświadczenia z życia na ziemi. A tu tak wielu ludzi spotyka zło, cierpienie, okropności, których wspomnienie musiałoby być nie do zniesienia. Dlatego uważam, że życie wieczne wcale nie byłoby czymś dobrym, lecz nieustannym przeżywaniem naszych dramatycznych cierpień z przeszłości. Gdy pomyślimy, co może czuć matka, która traci dziecko, albo ktoś, komu zamordowano rodzinę, jaką traumę nosi w sobie osoba zgwałcona, skrzywdzone dziecko, to trudno uwierzyć w odkupienie ich cierpień. Gdyby zatem ich doświadczenia miały być pamiętane w jakimś niebie lub raju, to ich los byłby w istocie piekłem.

Mamy nadzieję, że po śmierci będzie lepiej, że znajdziemy jakieś wybawienie, ulgę…

– Nie widzę możliwości odkupienia zła, dlatego boleśnie odczuwam, gdy ktoś umiera w cierpieniu albo gdy czyjeś życie usłane jest straszliwymi doświadczeniami czy jeśli kończy się przedwcześnie, tragicznie, na wojnie lub wskutek okrucieństwa czy głodu. A przecież są miliony osób, które na ziemi nie zaznały żadnej radości, giną bezimiennie, jak choćby w Jemenie, Afganistanie, w Ukrainie czy w wielu innych miejscach na świecie. Ten ogrom nieszczęść wydaje mi się niemożliwy do odkupienia. W jaki sposób można zadośćuczynić małemu dziecku, które całe życie borykało się z głodem i przemocą, okrucieństwem? Nie mogę sobie tego wyobrazić.

Ale w wielu mitach przewija się motyw raju, nagrody dla tych, którzy cierpliwie znoszą ziemskie cierpienia…

– W gruncie rzeczy można byłoby dojść do wniosku, że mit nieba został wymyślony przez tych, którzy zabijają i krzywdzą, aby usprawiedliwić własne zbrodnie. Oprawca uspokaja swoje sumienie tym, że zabijając nie czyni ofierze wielkiego zła, skoro zostanie jej ono wynagrodzone w innym świecie. To jest jednak fatalna perspektywa, która niszczy wszelką moralność, jest rozumowaniem przeprowadzonym nie z punktu widzenia ofiar, ale z perspektywy tych, którzy powinni mieć poczucie winy za popełnione okrucieństwa, jednak nie chcą się do nich przyznać.

Przecież odbieramy takiemu człowiekowi jedynie życie doczesne, wobec czego możemy czuć się usprawiedliwieni nawet jako zbrodniarze. Inaczej mówiąc, wiara w życie pozagrobowe ułatwia zabijanie, okrucieństwo, bo sprawia, że nie myślimy o śmierci w kategoriach ostatecznych jako absolutnym i nieodwracalnym unicestwieniu.

Dlaczego tak chętnie wierzymy w to, że człowieka po śmierci czeka coś przyjemnego, raj, szczęśliwość wieczna?

– Łatwo nam współczuć tym, których już nie ma. A dopóki ktoś jest obok nas, traktujemy go z obojętnością, przemocą, okrucieństwem, nawet bez wyrzutów sumienia. Dopiero gdy umiera, zaczynamy rozpatrywać nasze winy wobec niego. Dlatego, aby wyzbyć się poczucia winy, jakie mamy wobec innych, postulujemy istnienie nieba, raju, które miałyby osobom przez nas skrzywdzonym wynagrodzić ich cierpienia. Z tego powodu sądzę, że mit życia wiecznego, nieba, zbawienia – to opowieść zbudowana przez tych, którzy mają poczucie winy wobec zmarłych, których skrzywdzili. Z drugiej jednak strony nie mam wątpliwości, że śmierć, która pogrąża nas w wiecznej nieświadomości, oznacza kres wszelkich cierpień; dla kogoś, kto doznaje niewyobrażalnego bólu lub pogrążony jest w rozpaczy, śmierć może się jawić jako wybawienie, błogi kres wszelkich cierpień. Dlatego brak życia wiecznego uważam za zbawienny.

Gdy doświadczamy wielkich cierpień, choroby, załamania, bywa, że wyglądamy śmierci, która mogłaby nas od nieszczęścia wyzwolić…

Nie mam wątpliwości, że jest wielu ludzi, którzy – niezależnie od wiary lub niewiary w życie wieczne – pragną śmierci jako wybawienia z cierpień; myślą tak niekiedy ludzie osamotnieni, pozbawieni nadziei na odmianę losu, nieznajdujący pomocy. Nie znaczy to jednak, że mamy prawo kogokolwiek życia pozbawiać, nikt z nas nie ma prawa decydować o cudzym losie, zwłaszcza odbierać komukolwiek życia. Poza tym wielu ludzi pragnie żyć, niezależnie od tego, czy wierzą w życie przyszłe. Mimo to jest mi bliska idea greckiego poety Teognisa, który pisał, że lepiej się nie narodzić, a jeśli ktoś się narodził – lepiej jak najszybciej umrzeć, bo cały bagaż cierpienia, które dźwigamy, jest zbyt przytłaczający. W tradycji orfickiej idea ta miała nieco inny sens – człowiek został strącony na ziemię z jakiejś sfery boskiej, w której przebywał, wobec czego śmierć będzie zbawiennym powrotem do niebiańskiego życia. Ten pesymistyczny obraz życia ziemskiego jest obecny nie tylko w tradycji greckiej, lecz także hebrajskiej; wystarczy wspomnieć Hioba, który przeklina dzień swoich narodzin, św. Paweł zaś pisał, że pozostawanie w ciele jest dla niego udręką, chciałby już bowiem przebywać z Chrystusem w chwale. Jeśli zatem pozostaje na ziemi, to jedynie ze względu na powierzony sobie lud.

Ta udręka życia ziemskiego pobrzmiewa także w modlitwach chrześcijan o wieczny odpoczynek, wyrażając pragnienie uwolnienia się z kręgu cierpień.

Dlaczego zatem większość religii, tradycja potępia samobójstwo? Dlaczego negatywnie oceniana jest chęć ucieczki od ziemskiego cierpienia?

– W pewnym sensie samobójstwem jest również ofiara Jezusa. Jeśli bowiem zgodzić się z dogmatyką chrześcijańską, był on Synem Bożym, który przyszedł umrzeć za grzechy świata; w jakiejś zatem mierze jego misja jest misją ofiarniczą, wymagającą dobrowolnej śmierci, będącej formą samobójstwa. Z pewnością jednak jego śmierć nie jest przez chrześcijan potępiana, lecz czczona. Jeśli chodzi o zło samobójstwa w rozmaitych systemach religijnych czy prawnych, to wiązało się ono z przekonaniem, że samobójca “zdradził innych”, odmówił udziału we wspólnocie ludzkiej, nie chce innym służyć. Nasze życie nie należy do nas, wobec czego nie możemy go sobie odbierać. Według uzasadnienia religijnego – władny odbierać życie jest jedynie Bóg, który nas życiem obdarza i który nam zlecił służbę na ziemi; takie argumentacje są obecne w chrześcijaństwie, formułowali je także filozofowie, chociażby Platon. Równocześnie jednak nawet w Biblii mamy przykłady postaci, których samobójstwo jest oceniane jako coś chwalebnego: Samson, który zwala na Filistynów gmach świątyni i ginie pod gruzami, jest uważany za bohatera.

Do kogo więc należy nasze życie? Jeśli do nas, to właściwie co ma do naszych wyborów – również tego ostatecznego wyboru, żyć czy umrzeć – Bóg lub społeczeństwo? Jeśli zaś uznamy, że nasze życie należy do kogoś czy czegoś innego, to rzeczywistość wydaje się straszna, cierpimy i nic na to nie możemy poradzić, nie ma ratunku…

– W pewnych sytuacjach mamy obowiązek żyć, wobec czego nie powinniśmy zbyt łatwo decydować się na samobójstwo. To przypadki, gdy jesteśmy za kogoś odpowiedzialni, gdy jego życie, dobrostan zależy wyłącznie od nas, a nasze ewentualne samobójstwo spowodowałoby jego udrękę, cierpienie. Sytuacja ta ma miejsce zwłaszcza w relacji rodzice – dziecko, jeśli już bowiem powołaliśmy je na świat, to mamy wobec niego określone obowiązki – przynajmniej zapewnienie mu elementarnej ochrony. W takiej sytuacji nie powinniśmy samobójstwa popełniać. Z tego jednak nie wynika, że kobiety mają obowiązek poświęcić życie czy zdrowie, aby donosić ciążę z uszkodzonym lub chorym płodem.

Takie myślenie dehumanizuje człowieka, okazuje się bowiem, że władza czy społeczeństwo stają się ważniejsze od jednostki; taka koncepcja jest bardzo niebezpieczna, w zalążku rodzi bowiem pokusy totalitarne, zawładnięcia ludzkim życiem bez reszty.

Dramatyczne, niespodziewane wydarzenia za naszą wschodnią granicą pokazują ulotność naszego świata, śmierć, nieszczęście może spaść na nas w każdej chwili… Jak żyć z taką świadomością, że nasz świat jest tak bardzo ulotny?

– Z natury nie chcemy przyjmować do wiadomości zła, które dzieje się nieustannie w świecie. Zaskakuje nas dopiero wówczas, gdy wkracza w nasze życie. Myślimy, że zło jest gdzieś indziej, nas nie dotyczy. A przecież, jak np. pisał Montaigne, za cud należałoby uznać to, że człowiek przeżył dzień, miesiąc, rok, zważywszy na zagrożenia, jakie go w każdym momencie otaczają. Wojna jest jedynie intensyfikacją tych zagrożeń, o tyle niesprawiedliwą, że trudno zaakceptować krzywdzenie ludzi w imię swoich politycznych, społecznych czy ekonomicznych wizji. Czy jednak sami oparlibyśmy się pokusie realizacji własnych wyobrażeń, gdybyśmy mieli taką władzę? Czy w dziejach świata był jakiś dłuższy okres, gdy ludzie żyli naprawdę bez agresji, w pokoju? Takich enklaw, takich okresów było bardzo niewiele.

To bardzo pesymistyczna wizja…

– Lubimy oglądać parady wojskowe, historia zaś pełna jest okrutników i morderców, których czcimy jako bohaterów. Jeśli zatem jesteśmy zaskoczeni wojną, to dlatego, że nie chcemy przyznać, że w każdym z nas jest gotowość zabijania innych, że nie patrzymy dość krytycznie na to, jak sami traktujemy innych. Nie mam wątpliwości, że w każdym człowieku tkwi bestia i że to tylko kwestia impulsu lub zewnętrznych okoliczności, aby ta bestia wyszła na jaw, co potwierdza historia.

Dlaczego jesteśmy tak agresywnie nastawieni do świata? I czy to właściwa diagnoza? Przecież na co dzień żyjemy w społeczności, również międzynarodowej i raczej chyba unikamy przemocy?

– A jednak nie chcemy znieść myśli, że ktoś inny inaczej żyje, inaczej myśli, traktujemy go jako wroga, chcemy podporządkować sobie. Znamy to zresztą z własnego podwórka; przecież od palenia opon pod Sejmem, od policyjnych represji wobec kobiet broniących swoich praw w ramach Strajku Kobiet, od zamachu na instytucje państwowe, zwłaszcza sądownictwo, do wojny jest tylko krok, wojna bowiem to zaognienie konfliktów. Jeśli sami nie prowadzimy wojen zaborczych, to nie dlatego, że jesteśmy szlachetni, lecz dlatego, że nie mamy po temu odpowiednich środków. Mocarstwo zwykle dąży do narzucenia wszystkim swojej wizji świata, widzimy to obecnie w przypadku Rosji, ale ona nie jest wyjątkiem. René Girard, sądził, że konflikt nuklearny jest prawdopodobnie nieunikniony tylko dlatego, że nagromadzono wielki potencjał nuklearny, zatem jedynym pytaniem jest: kiedy i kto tego użyje. Człowiek bowiem nie powstrzyma się przed użyciem najbardziej śmiercionośnej broni, skoro ją wyprodukował.

Czy możemy uważać życie za świętość? Tak głoszą ruchy tzw. pro-life, fundamentaliści religijni…

– Każda kultura uznaje wyjątki od tej reguły. Nawiązując choćby do wojny w Ukrainie – dla obrońców Ukrainy, jak mówią powszechnie, priorytetem nie jest obrona życia, a obrona wolności, suwerenności państwa. Nawet w obliczu bezpośredniego zagrożenia śmiercią niekoniecznie twierdzimy, że życie jest najważniejsze, są bowiem wartości, w imię których można je poświęcić. Podobnie w chrześcijaństwie zasada świętości życia rodzi pytanie – a czyjego? Nie ma tu poszanowania dla życia roślin, a nawet zwierząt zdolnych odczuwać ból, poszanowane ma być jedynie życie człowieka, i to wcale niekoniecznie każdego i w każdych okolicznościach. Radykalne ruchy antyaborcyjne przecież nie chcą chronić życia kobiety, dla której ciąża jest zagrożeniem.

Niekiedy życie warto oddać w imię większych wartości, niekiedy zaś należy je komuś odebrać w imię odpowiedzialności za innych ludzi, na przykład w obronie dziecka. Od śmierci zresztą często straszniejsze są tortury, wielkie cierpienie; w takiej sytuacji śmierć jest wybawieniem, o nią proszą ludzie torturowani, za nią tęsknią.

Jaką zatem nasze życie ma wartość? Mówi się, że każdy człowiek nosi w sobie cały świat, jeśli zatem umieramy, ten świat przestaje istnieć…

– Tak jest. Każde żywe stworzenie ma własne, indywidualne doświadczenie, postrzega świat na swój indywidualny i niepowtarzalny sposób. Mój ulubiony filozof, Ludwig Wittgenstein uważał, że samobójstwo jest wyborem ostatecznym właśnie z tego powodu, że jest to unicestwienie całego świata. Moje życie jest moim światem i nikt inny tak świata nie postrzega. Jest tyle światów, ile jest świadomości, jeśli przestanę żyć już nikt nie będzie tak postrzegał mojej żony, jak ja ją postrzegam, ta relacja zniknie bezpowrotnie. Materialny świat będzie dalej istniał, ale tej mojej, niepowtarzalnej perspektywy już nie będzie. Nasze światy się przenikają, wchodzą w rozmaite relacje, każdy jest jednak światem osobnym. Gdyby zaś zginęła wszelka świadomość zdolna postrzegać świat, to nie byłoby wiadomo, że cokolwiek w ogóle istnieje. Każda śmierć jest unicestwieniem jakiegoś świata, dlatego zabicie kogokolwiek jest tak straszne, bo niszczy świat absolutnie niepowtarzalny.

Skąd się biorą okrutni tyrani, żołnierze gwałcący niemowlęta, kaci zdolni wykonywać kary śmierci, mafiosi torturujący konkurentów, a zarazem dobrzy, łagodni dla swoich rodzin, łożący na szpitale czy domy dziecka?

– Biorą się z nas. Mieliśmy szczęście nie znaleźć się w sytuacjach, w których tak straszne rzeczy zmuszeni bylibyśmy wykonać. Czy jednak oparlibyśmy się pokusie okrucieństwa, gdyby ktoś bezpośrednio zagroził nam lub naszym bliskim lub poddał szantażowi? Czy oparlibyśmy się pokusie kanibalizmu albo zjadania trupów, gdybyśmy znaleźli się w sytuacji permanentnego głodu? Jeśli nie byliśmy w takiej sytuacji, to nie możemy wiedzieć, do czego jesteśmy zdolni. Osobiście sądzę, że człowiek jest zdolny do niesłychanych okrucieństw, nie jestem w związku z tym przywiązany do myśli o świętości życia czy godności człowieka.

Czy zatem możemy potępić tych, którzy w drastycznie trudnej sytuacji popełniają rzeczy złe?

– Powinniśmy potępiać, bo kto nam daje prawo do czynienia złych rzeczy? Okoliczności nas nie usprawiedliwiają. To, że jesteśmy z natury zdolni do czynienia zła, agresywni, to, że potrafimy zabijać i gwałcić, nie znaczy, że wolno nam to uczynić. Czymś innym jest wiedzieć, skąd się dane skłonności, zachowania biorą, rozumieć, dlaczego do takich działań człowiek jest zdolny, próbować przeciwdziałać takim reakcjom, a czymś innym je aprobować lub się na nie godzić. W interesie każdego z nas leży przestrzeganie niepisanej umowy społecznej, że nie będziemy siebie wzajemnie zabijać, torturować czy okradać. Umowa ta nie ma wiele wspólnego z prawami naturalnymi, w przyrodzie bowiem przeżywa najsilniejszy, zdrowy, bardziej bezwzględny, kto bez skrupułów zniewoli słabszego, bezbronnego, chorego czy starego.

Dlaczego mielibyśmy przestrzegać jakichś umów? Jaki mielibyśmy w tym interes?

– Jeśli mamy przetrwać jako społeczeństwo, musimy dojść do porozumienia, że nie będziemy się wzajemnie krzywdzić. Tak funkcjonuje prawo, właśnie jako umowa społeczna, bez której nasze życie stałoby się niemożliwe. Umowa chroni także silniejszych czy bogatszych, oni bowiem również mogą zostać okradzeni, zabici, pozbawieni ochrony medycznej. W wymiarze globalnym na straży umowy stoją takie organizacje jak ONZ, nie ma bowiem wątpliwości, że inaczej, w obliczu potęgi globalnych mocarstw, tak małe kraje jak Monako czy Andora nie miałyby szans na przetrwanie. Wojny, przemoc to wypowiedzenie tego kontraktu, prowadzące do zniszczeń i cierpień.

W przypadku Europy, Unii Europejskiej ta zasada zasadniczo się sprawdza. Niestety, nie można wykluczyć, że umowę tę ktoś zechce zerwać lub unieważnić za pomocą siły.

Czy jest w ogóle możliwe ustanowienie takiej umowy społecznej?

– Myślę, że tak. Jednak potrzebne jest również przezwyciężenie nierówności społecznych, zakończenie nędzy wielu milionów ludzi, przynajmniej ograniczenie groźby wojen, które mogą być generowane przez zmiany klimatyczne i ograniczenia w dostępie do wody pitnej. Jeśli nie zapewnimy wszystkim ludziom warunków przetrwania, to będą nam grozić konflikty prowadzące do skrajnego wyniszczenia, może nawet do zagłady gatunku, Ziemi. Czeka nas wiele pracy i wiele zabiegów…

Czy może nam w tym pomóc powrót do religii, wiara w zmartwychwstanie, chrześcijańskie odkupienie win?

– Uważam, że chrześcijaństwo jest jedną z najbardziej amoralnych religii, również w sferze dogmatycznej. Sam założycielski mit chrześcijaństwa – ofiara niewinnego Jezusa za grzech ludzki – obnaża w sposób niesłychany ludzką pychę. Nie wyobrażam sobie, że można być grzesznikiem i żądać od Boga odkupieńczej ofiary lub godzić się na ofiarę niewinnego Boga na krzyżu, który cierpi i umiera tylko po to, żeby mnie od kary i winy uwolnić. To jest zaprzeczenie wszelkich moralnych zasad, urąga jakiejkolwiek zasadzie sprawiedliwości. Pomyślmy, sędzia, który skazałby niewinnego na śmierć, by uwolnić od kary prawdziwych winowajców, a jeszcze wykonanie tej kary powierzył tymże złoczyńcom, zostałby przez nas potępiony, dlatego że łamie elementarne zasady moralne. Dlaczego więc mielibyśmy taką religię przyjmować?

Jak to się stało, że w tym kontekście niewygodne i źle widziane jest nawet postawienie takiego pytania?

– Chrześcijaństwo to ostatnia religia ofiarnicza, mająca korzenie w semickich praktykach ofiarowywania pierworodnych synów za pomyślność rodu, a potem pierwocin ze zwierząt i płodów rolnych, czego ślady mamy jeszcze w Biblii. Ta tradycja została przełamana przez Abrahama, który odmówił złożenia w ofierze swego syna Izaaka. Wprawdzie moraliści widzą w Abrahamie okrutnika, który gotów był zabić syna w imię racji religijnych, to jednak na płaszczyźnie symbolicznej można w jego historii widzieć zmianę religijnego prawa ofiarniczego – ojcowie nie godzą się już na składanie Bogu ofiary ze swoich pierworodnych synów.

Dlaczego Kościół, który uważa się za ostoję i wykładnię moralności, miałby być amoralny?

– Chrześcijaństwo nie jest religią zbawczą, taką, którą człowiek mógłby z etycznego punktu widzenia zaakceptować. Konieczna jest zatem pewna forma demitologizacji chrześcijaństwa, a także samej postaci Jezusa. Jezus wprawdzie umarł, ale nie zmartwychwstał, nie był Bogiem ale człowiekiem, który zrewolucjonizował sposób myślenia o człowieku i Bogu. Jezus opowiada się po stronie słabych, wykluczonych i prześladowanych, zwłaszcza przez instytucje religijne. Kościół katolicki jednak tę ideę Jezusa zastąpił figurą Chrystusa Eucharystycznego, który zbawia świat nie przez miłość, lecz przez sakramenty.

Dodatkowym kłopotem wielkanocnego mitu jest bardzo szkodliwe usankcjonowanie cierpienia – ponieważ Jezus umarł za mnie, ja mam cierpieć i umierać za Jezusa. Ta moralna presja w chrześcijaństwie, że cierpienie jest czymś zbawczym, jest etycznie kłopotliwa. Cierpienie jest czymś złym, niezależnie od tego, czy to cierpienie Boga, ludzi czy innych istot czujących. To mój główny spór z ideą chrześcijańską.

Czy Jezus sądził, że jest Bogiem?

– Nie mam przekonania, że historyczny Jezus uważał się za Boga, raczej był reformatorem religijnym i społecznym. Być może miał nawet ambicje uwolnienia współbraci spod panowania Rzymian. Jego uczniowie wszak nosili miecze. Wyjątkowość jego postaci polegała na tym, że z jednej strony był wrogiem Rzymian, z drugiej Sanhedrynu, który dławił religijnie i ekonomicznie własny naród, nierzadko kolaborując z Rzymem. Obu stronom śmierć Jezusa i rozproszenie jego wyznawców była na rękę; Sanhedryn pozbywał się wichrzyciela religijnego, Rzym – buntownika społecznego, zdolnego porwać masy. Misja Jezusa była do pewnego stopnia polityczna, choć zapewne były w niej także silnie obecne wątki mesjanistyczne, charakterystyczne dla religii żydowskiej. W mojej opinii jednak sam Jezus nie uważał się za mesjasza, jego nauka miała – w przypadku, gdyby nie udało się odzyskać wolności – pomóc narodowi przetrwać niewolę, pomóc utworzyć podstawy moralnej wspólnoty, która doprowadzi do odrodzenia Izraela.

Jak to się zatem stało, że Jezus stał się mesjaszem??

– W mojej ocenie najbardziej przekonująco pisze o tym profesor Tomasz Polak w znakomitej książce „System kościelny, czyli przewagi pana K.”. Wspólnota, która zobaczyła dramatyczną śmierć swojego przywódcy, pogrążona była w traumie i poczuciu winy. Apostołowie mają uczucie zawiedzionej nadziei, ich mistrz bowiem zamiast uwolnić Izraela, umarł w męce na krzyżu. Oni sami nie byli w stanie go bronić, tylko uciekli w chwili aresztowania, wypierając się, że go znali. Uciekają przed prześladowaniami, wracając do Galilei. Z czasem jednak zaczynają głosić zmartwychwstanie Jezusa, tworzą wspólnotę wybranych, a nawet marzą o przejęciu władzy w Rzymie, aby strącić z cesarskiego tronu antychrysta. Kościół apostolski zatem przejmuje ideę narodu wybranego, ale realizuje ją już nie w zniszczonej przez okupantów Jerozolimie, tylko w Rzymie.

Sami apostołowie jednak, jeśli wierzyć Ewangelii, nie byli wyznawcami tej idei; zmartwychwstałego Jezusa wszak nie rozpoznają, kiedy zaś chce z nimi spożyć posiłek, widzą w nim raczej niebezpieczną zjawę niż swego ukochanego mistrza. Istotnej przemiany chrześcijaństwa dokonał dopiero Paweł; początkowo prześladowca chrześcijan, stał się gorliwym głosicielem uniwersalnego charakteru religii krzyża.

A jak to wygląda obecnie?

– Obecnie, gdy obserwuję funkcjonowanie chrześcijańskich instytucji, coraz częściej mam wrażenie, że chrześcijaństwo stało się całkowicie zdesakralizowane, stało się religią plemienną, taką, która ma dawać poczucie tożsamości wyznawcom. Można chyba zaryzykować stwierdzenie, że chrześcijanie nie tyle czczą Boga, ile siebie jako tych, którzy czczą Boga. Mają się za wspólnotę, która przypisuje sobie prerogatywy boskie, narodu wybranego, i to często nie tylko na płaszczyźnie religijnej, lecz także politycznej. Dziś wielu chrześcijan, także w Polsce, nie bulwersuje stwierdzenie “religia, tradycja kościelna tak, Chrystus niekoniecznie”. Kiedyś mówiło się “Chrystus tak, Kościół niekoniecznie”, ale to już chyba przeszłość… W polskim katolicyzmie ostatnich lat stała się szczególnie groźna. Z jednej bowiem strony Kościół wskazuje wrogów, z którymi należy walczyć, często ich depersonalizując, jak osoby LGBTQIA, z drugiej – odwołuje się do polskiej historii, wzmacniając tożsamość, a nawet dumę narodową.

“Chrześcijaństwo to jedna z najbardziej amoralnych religii”. Prof. Ireneusz Ziemiński o życiu wiecznym i ofierze Jezusa

Gazeta Wyborcza – Bydgoszcz

Rozmawiała Agata Szczygielska-Jakubowska