Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. w toku egzekucji

Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. w toku egzekucji

I. Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. – wyjątek od zasady

Przedmiotem tego opracowania  jest problem egzekucji ze sprzedaży udziałów w spółce z o.o. Zasadą powinno być, że egzekucja z udziałów w spółce z o.o. jako egzekucja z prawa, nie powinna prowadzić do ich sprzedaży.

W pierwszej kolejności powinna być prowadzona egzekucja z przychodów prawa, czyli w wypadku udziałów w spółce z dywidendy. Dopiero gdy przychody z udziałów wskazują, że zaspokojenie wierzyciela w ten sposób nie będzie możliwe, dopuszczalna jest egzekucja z udziałów poprzez zarządzenie sprzedaży udziałów. W każdym razie, dla sprzedaży udziałów w spółce z o.o. w drodze egzekucji, konieczne jest uprzednie ich zajęcie. Dla rozważań kwestii istotnych w praktyce ważne jest ustalenie:

  • trybu, w ramach, którego dokonuje się określenia wartości udziałów spółki z o.o.
  • organu właściwego do zarządzenia, w postępowaniu egzekucyjnym, sprzedaży zajętych udziałów w spółce z o.o.
  • działań, które zobligowany jest podjąć sąd rejestrowy po otrzymaniu odpisu zajęcia udziałów w spółce z o.o.
  • procedur w toku egzekucji, w wypadku gdy umowa spółki uzależnia sprzedaż udziałów od zgody spółki.

Należy na wstępie zaznaczyć, że określenie w/w kwestii będzie zależne od trybu, w jakim prowadzona jest egzekucja z udziałów w spółce. W przypadku, gdy umowa spółki ogranicza sprzedaż udziałów spółki zastosowanie znajdzie art. 9113 k.p.c. w zw. z art. 185 k.s.h. W przypadku, gdy umowa spółki nie uzależnia zbycia udziałów spółki od zgody spółki, ani nie ogranicza  w inny sposób prawa do zbycia udziałów zastosowanie znajdą przepisy działu IVA k.p.c., w szczególności art. 9113 k.p.c.

W myśl w/w przepisu przedmiotem egzekucji może być udział w spółce z o.o. albo prawa wspólników z tytułu udziału w takiej spółce, którymi wspólnikowi wolno rozporządzać. Różnica między dwoma wyżej wskazanym przedmiotami egzekucji polega na tym, co w wyniku zajęcia może zostać sprzedane w drodze egzekucji. Tylko w przypadku zajęcia udziału w spółce jest możliwa jego sprzedaż w celu zaspokojenia wierzyciela. W tym opracowaniu zajmujemy się jedynie zajęciem udziałów w spółce z o.o. oraz problemem zaspokojenia się wierzyciela ze sprzedaży tych udziałów, zwłaszcza w sytuacji gdy umowa spółki uzależnia sprzedaż udziałów od jej zgody.

II. [Zajęcie udziałów w spółce z o.o.]

Wierzyciel posiadający względem dłużnika tytuł egzekucyjny opatrzony klauzulą wykonalności może skierować do komornika wniosek o przeprowadzenie egzekucji z udziałów w sp. z o.o. To do wierzyciela należy określenie we wniosku egzekucyjnym zakresu egzekucji, które jest wiążące dla komornika. Wierzyciel we wniosku egzekucyjnym może dokonać bardziej szczegółowego określenia przedmiotu egzekucji podając dokładnie rodzaj udziałów lub liczbę udziałów, z których chce zostać zaspokojonym.

W oparciu o wniosek wierzyciela, w którym wskazano, że zaspokojenie ma nastąpić z udziałów w spółce z o.o., komornik na podstawie art. 9113 k.p.c. zajmuje udziały w spółce z o.o., przy czym jest on zobowiązany do zawiadomienia o fakcie zajęcia udziałów spółkę, której udziały zostały zajęte oraz zgłoszenia faktu zajęcia sądowi rejestrowemu. Jednakże o zajęciu udziałów w spółce z o.o. komornik zawiadamia także dłużnika, zawiadomienie skierowane do dłużnika winno zawierać w szczególności pouczenie wskazane w art. 910 § 1 pkt 1 k.p.c., w którym dłużnik zostaje poinformowany o zakazie rozporządzania i obciążania zajętych udziałów w spółce z o.o. oraz zakazie pobierania świadczeń przysługujących dłużnikowi w związku z zajętymi udziałami. Wydaje się, że zawiadomienie skierowane do spółki na podstawie art. 9113 k.p.c. winno nastąpić z zachowaniem art. 910 § 1 pkt 2 k.p.c., tj. spółka winna być poinformowana o obowiązku uiszczania związanych z udziałami świadczeń (np. dywidendy)  komornikowi lub na rachunek depozytowy sądu. Komornik wzywa także spółkę, żeby w terminie tygodnia złożyła oświadczenie, czy inne osoby roszczą sobie pretensje do zajętych udziałów, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się lub toczyła się sprawa o zajęte udziały, jak również czy oraz o jakie roszczenie skierowana jest egzekucja do zajętych udziałów.

Moment zajęcia udziałów w spółce z o.o. należy określić poprzez należytą interpretację art. 9113 k.p.c. w związku z art. 910 § 2 k.p.c., która prowadzi do wniosku, że udziały w spółce z o.o. zostają zajęte z chwilą doręczenia  zawiadomienia spółce (na adres ujawniony w Krajowym Rejestrze Sądowym), przy czym skutki zajęcia względem dłużnika powstają z chwilą doręczenia mu zawiadomienia o zajęciu, nawet jeżeli zawiadomienie zostało doręczone dłużnikowi przed zawiadomieniem spółki (art. 910 § 2 k.p.c. In fine).

Z uwagi na art. 911 k.p.c. wyłącznie na żądanie wierzyciela komornik dokonuje opisu zajętych udziałów w spółce z o.o. , które poza elementami wskazanymi w art. 809 k.p.c. winno zawierać elementy wskazane w art. 9111 k.p.c. Niedokonanie opisu nie ma wpływu na prawidłowość i skutki zajęcia udziałów w spółce z o.o.

W tym miejscu należy wskazać, że sąd rejestrowy załącza zgłoszenie komornika do akt rejestrowych spółki, natomiast fakt zajęcia udziałów nie jest odnotowywany w samym rejestrze.

Wykładnia art. 9113 k.p.c. w związku z art. 9116 k.p.c. prowadzi do wniosku, że wierzyciel po zajęciu udziałów w spółce z o.o. może zaspokoić się w dwojaki sposób: z dochodu, jaki przynosi zajęty udział albo poprzez sprzedaż zajętego udziału. Niniejsza analiza dotyczy drugiej z wskazanych form zaspokojenia wierzyciela, tj. sprzedaży zajętych udziałów, niemniej należy wskazać, że skutkiem zajęcia objęte są związane z udziałów świadczenia, do których w szczególności należy: wskazana w art. 191 k.s.h dywidenda, czy też część majątku przypadająca wspólnikowi z uwagi na likwidację spółki (art. 268 k.s.h).

Zajęcie udziałów bezpośrednio wpływa na prawa i obowiązki właściciela udziałów w spółce z o.o. będącego w postępowaniu egzekucyjnym dłużnikiem egzekwowanym. Dłużnik w wyniku zajęcia udziałów traci prawo do rozporządzania udziałami, wynikającymi z nich roszczeniami oraz nie może odbierać świadczeń, na które opiewają owe roszczenia.

W wyniku zajęcia udziałów wierzyciel może wykonywać prawa majątkowe wspólnika. W świetle najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego należy się opowiedzieć za poglądem, że wierzycielowi z tytułu zajęcia udziałów w spółce z o.o. nie przysługują jednak uprawnienia organizacyjne, zwane także uprawnieniami korporacyjnymi. W uchwale z 14 września 2005 r. (sygn. III CZP 57/05) Sąd Najwyższy interpretując art. 9102 § 1 i § 2 k.p.c. wyjaśnił, że wierzyciel nie może wykonywać uprawnień do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników i do głosowania nad uchwałami podejmowanymi przez wspólników i do głosowania nad uchwałami podejmowanymi przez wspólników na mocy egzekucyjnego zajęcia udziałów w spółce z o.o.

Do czasu wydania w/w orzeczenia przez Sąd Najwyższy orzecznictwo w tej jakże istotnej dla bytu spółki sprawie było niejednolite. I tak MacLawye® stojąc na stanowisku obecnie prezentowanym przez Sąd Najwyższy obronił tezę o niedopuszczalności głosowania przez wierzyciela na zgromadzeniu wspólników z tytułu zajęcia udziałów przed Sądem Okręgowym w Koszalinie, jednakże Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie uchylił uznając, że głosowanie przez wierzyciela z tytułu komorniczego zajęcia w spółce z o.o. jest dopuszczalne. Uzbrojony w taką argumentację wyrażoną przez Sąd Apelacyjny, MacLawye® przed Sądem Okręgowym w Bielsku Białej a wcześniej doradzając w taki sposób Klientowi, obronił uchwały podjęte głosami wierzyciela, który głosował z tytułu komorniczego zajęcia udziałów; jednakże Sąd Apelacyjny w wyniku zaskarżenia uchwały przez spółkę orzekł, że głosowanie zajętymi udziałami przez wierzyciela nie jest dopuszczalne – rozbieżność orzecznictwa ujawniła się w ciągu zaledwie kilku tygodni i MacLawye® zadawał sobie pytanie: jak poradzić trzeciemu Klientowi, który zgłosi się do niego z podobną sprawą z jakiegoś trzeciego  województwa – na szczęścia się nie zgłosił a Sąd Najwyższy przesądził sprawę. – /maclawyer/

Art. 9102 § 2 k.p.c. stanowi jednakowoż, że na wniosek dłużnika lub wierzyciela albo z urzędu sąd może ustanowić zarządcę zajętych udziałów, któremu przysługiwałoby prawo do realizowania uprawnień organizacyjnych współwłaściciela – do zarządcy stosuje się odpowiednio przepisy o zarządcy ruchomości (art. 9102 § 2 k.p.c. n  fine).

III. [Sprzedaż zajętych udziałów w sp. z o.o.]

Jak wskazuje art. 9116 § 3 k.p.c. zasadą jest, że sprzedaż udziałów w spółce z o.o. następuje w drodze licytacji według przepisów o egzekucji z ruchomości, przy zachowaniu postanowień art. 9117 k.p.c. Tryb sprzedaży udziałów w spółce z o.o. zależy od kwestii, czy umowa  spółki uzależnia zbycie udziałów od zgody spółki albo w inny sposób ogranicza zbycie udziałów. Możemy zatem wyróżnić regulację ogólną zbycia zajętych udziałów zawartą w kodeksie postępowania cywilnego oraz tryb szczególny sprzedaż zajętych udziałów określony w art. 185 k.s.h., który to tryb dotyczy przypadków, gdy umowa spółki ogranicza prawo zbycia udziałów w spółce z o.o.

Regulacja ogólna

Komornik w celu oszacowania zajętych udziałów musi powołać biegłego, na fakt ten wskazuje art. 9111 § 1 k.p.c. Od wyżej wskazanej zasady istnieją jednak następujące wyjątki:

  1. Wycena biegłego nie jest potrzebna, jeżeli strony zgodnie ustaliły wartość zajętych udziałów. Za wartość udziału przyjmuje się wartość udziału ustaloną zgodnie przez strony ( 9114 § 2 k.p.c. w zw. z 9114 § 3 k.p.c.).
  2. Komornik nie musi także powoływać biegłego, jeżeli w okresie trzech miesięcy przed dokonaniem zajęcia dokonano oszacowania zajętego udziału  dla celów obrotu rynkowego lub w drodze umowy ustalono jego wartość dla potrzeb takiego obrotu. Z wartość udziału przyjmuje się wartość wynikłą z oszacowania lub umowy ( 9114 § 2 k.p.c. w zw. z 9114 § 3 k.p.c.) .
  3. Na wniosek dłużnika i za zgodą wierzyciela, sprzedaż może nastąpić bez oszacowania udziałów. Sprzedaż za wskazaną przez dłużnika cenę może nastąpić, gdy nie naruszy to interesów wierzycieli. Dłużnik powinien wówczas wskazać cenę minimalną poniżej której sprzedaż nie może być dokonana. Dłużnik może wskazać osobę nabywcy albo też wskazać kilka osób uprawnionych do nabycia oraz kolejność, w jakiej prawo nabycia będzie im przysługiwało (9117 § 2).

Kwestia zaskarżenia oszacowania nie została uregulowana w żadnym odrębnym trybie, dlatego też na wyżej wskazane oszacowanie przez komornika wartości udziałów w spółce z o.o. będzie przysługiwała stroną skarga na czynności komornika na podstawie art. 767 § 1 k.p.c. do sądu rejonowego.

Po ustaleniu wartości udziałów komornik może sprzedać z wolnej ręki udziały w spółce z o.o. w następujących przypadkach:

  1. Komornik może na podstawie art. 9117 k.p.c. sprzedać zajęte udziały w spółce z o.o. z wolnej ręki, cena sprzedaży nie może być jednak niższa niż 75% oszacowania oraz może nastąpić dopiera po upływie okresu 14 dni od oszacowania.
  2. W przypadku skierowania przez dłużnika wniosku do komornika, o którym mowa w art. 9117 § 2 k.p.c. zawierającego wskazanie ceny minimalnej, za którą ma nastąpić zbycie udziałów oraz fakultatywne wskazanie przez dłużnika osób uprawnionych do nabycia zajętych udziałów oraz ich kolejność, komornik sprzedaje zajęte udziały w ciągu tygodnia od dnia, kiedy uzyskał zgodę wierzyciela na sprzedaż zajętych udziałów z wolnej ręki, jeżeli komornik nie sprzedał udziałów w ciągu tygodnia może on sprzedać udziały z wolnej ręki po ponownym uzyskaniu zgody wierzyciela, w przeciwnym razie komornik sprzedaje udziały w drodze licytacji publicznej (art. 9117 § 3 k.p.c.).

Jeżeli sprzedaż z wolnej ręki nie jest możliwa lub zaistnieją w/w okoliczności wskazane w  art. 9117 § 3 k.p.c., komornik sprzeda udziały w sp. z o.o. w drodze licytacji publicznej, którą prowadzi się według zasad ogólnych na podstawie art. 9116 § 3 k.p.c. w zw. z art. 867 k.p.c. Przebieg licytacji nie różni się zasadniczo od licytacji w przypadku ruchomości, warto jednakże zaznaczyć, że na udzielone przez komornika przybicie osobie, która oferowała najwyższą cenę, przysługuje dłużnikowi skarga do sądu. Na postanowienie wydane na skutek skargi służy natomiast zażalenie (art. 870 w zw. z art. 9116 i 9117 k.p.c.).

W praktyce powstaje także pytanie kto zarządza sprzedaż udziałów; czy komornik, czy sąd ? Wątpliwość budzi się w związku ze stylistyką art. 909 k.p.c. i jego ewentualnego powiazania z art. 908 § 1 k.p.c. Art. 909 stanowi, że przy egzekujcji z innych praw majątkowych (a więc przy sprzedazy udziałów w spółce z o.o.) stosuje sie odpowiednio przepisy o egzekucji z wierzytelności; natomiast w dziale IV k.p.c. dotyczącym egzekucji z wierzytelności art. 908 § 1 k.p.c. stanowi, że sprzedaż wierzytelności zarządza sąd. Otoż interpretacja taka nie jest właściwa. Stosując zasady wykładni systemowej zwrócić nalezy uwage, że dział IV A k.p.c. zawiera przepiszy szczególne w stosunku do przepisów o egzekucji z wierzytelności. Co więcej sam przepis art. 909 § 1 in fine k.p.c. wyraźnie stwierdza, że przepisy o egzekucji stosuje się „odpowiedzni” (a więc nie wprost) a nadto o ile przepisy działu IV A nie stanowią inaczej; i własnie przepisy działu IV A k.p.c. inaczej stanowią, bowiem w przepisie art. 911[6] § 3 k.p.c. odsyła przy sprzedaży udziałow w spółce do stosowania przepisów o egzekucji z ruchomości, a nie ulega watpliwości, że przy sprzedaży egzekucyjnej ruchomości zarządzenia sprzedaży dokonuje komornik (1).

Problem powyżej przedstawiony co do stosowania art. 908 k.p.c. (a ściślej wyłączenia jego stosowania) przy sprzedaży udziałów w spółce z o.o. jest istotny, bowiem przepis ten prewiduje zażalenie na postanowienie sądu w przedmiocie zarządzenia sprzedazy udziałów, co znacząco może przedłużać postepowanie egzekucyjne. Mimo, że interpretacja ad rubricam i właściwa wykładnia art. 909 § 1 k.p.c. powinna prowadzić do jednoznacznego wniosku, w praktyce tak komorniczej jak i sądowej nader często zdarza się odesłanie wierzyciela z wnioskiem do sądu o zarządzenie sprzedaży udziałów w spółce z o.o. – praktyka taka jest nieprawidłowa ! (jednakże z taką nieprawidłową praktyką należy się liczyć).

Regulacja zawarta w art. 185 k.s.h.

Do zaspokojenia wierzyciela w drodze sprzedaży udziału w spółce z o.o. według art. 185 k.s.h. dochodzi, jeżeli umowa spółki uzależnia od zgody spółki lub w inny sposób ogranicza zbycie udziałów wspólnika. Należy zaznaczyć, że w/w przepis uprawnia spółkę do przedstawienia osoby, która nabędzie zajęte udziały.

W odróżnieniu od trybu sprzedaży zajętych udziałów w spółce z o.o. uregulowanego w k.p.c., cenę udziałów w spółce z o.o. określa sąd rejestrowy, który w miarę potrzeby może zasięgnąć opinii biegłego (art. 185 § 1 k.s.h.).

Wskazać należy, że w systemie prawnym istnieje swoista luka; mianowicie, art. 185 § 2 k.s.h. przewiduje, że spółka w ciągu dwóćh tygodni od zawiadomienia jej przez sąd rejestrowy o zarządzeniu sprzedaży udziałów może złożyć wniosek o przeprowadzenie w tym trybie wyceny udziałów. Ponieważ sprzedaż udziałów zarządza komornik, wydaje się, że ma on obowiązek zawiadomić sąd rejestrowy o zarządzeniu sprzedaży udziałów aby sąd mógł zbadać, czy umowa spółki przewiduje uzależnienie sprzedaży udziału od zgody spółki lub sprzedaż udziałów w inny sposób ogranicza i uruchomić procedurę, o której mowa w art. 185 § 2 k.s.h.

Ponieważ badanie, czy umowa spółki przewiduje ograniczenie sprzedaży udziałów bądź uzależnia sprzedaż udziału od zgody spółki nie należy do kompetencji komornika, należy opowiedzieć się za tezą, że w każdym przypadku zarządzenia sprzedaży udziałów zajętych w spółce, komornik o zarządzeniu ich sprzedaży powinien zawiadomić sąd rejestrowy (pogląd ten jednak może być kontrowersyjny w praktyce).

Mateusz Majewski

12 grudnia 2008 r.

(1) – [Aktualizacja 18 lutego 2010 r. w oparciu o rozstrzygnięcia w praktyce] – Mimo, że prezentowana wykładnia jest prawidłowa, zwrócić trzeba uwagę, iż wymaga ona nieco prawniczego wysiłku. Toteż w praktyce spotkać się można z bardzo różnym stanowiskiem organów egzekucyjnych Przede wszystkim komornicy w sposób asekuracyjny domagają się od wierzycieli wniosku do sądu o zarządzenie sprzedaży. Orzecznictwo sądów jest także niejednolite. W skrajnym przypadku sądy egzekucyjne odrzucały wnioski stwierdzając, że właściwym do zarządzenia sprzedaży w toku egzekucji jest… sąd rejestrowy. Wobec takiej praktyki prawidłowy na gruncie teorii wykładni wywód staje się nieprzydatny a prawnik bezsilny.

UWAGA: ten tekst powstał w 2008 r. i był aktualizowany w 2010 r. Zmieniające się przepisy prawa oraz ich wykładnia powodują, że tekst może nie być już aktualny. Jeśli interesuje cię ta problematyka skontaktuj się z autorem wpisu bądź przejdź na stronę autora.